میهمانان دعوت شده در این نشست عبارتند بودند از:
آقای دکتر اکبری (استاد و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی)، آقای دکتر غیاثی (استاد و پژوهشگر حوزه مددکاری اجتماعی)، خانم محبی (وکیل دادگستری)، خانم محمودی (بازپرس محترم دادسرای عمومی و انقلاب مشهد)، خانم دکتر روح افزا (عضو شورای فرهنگی-اجتماعی زنان)، خانم دکتر خزعلی (عضو شورای فرهنگی-اجتماعی زنان)، خانم پروفسور کرمانی (عضو شورای فرهنگی- اجتماعی زنان)، خانم نجفی (مدیر محترم دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان)، خانم شایسته خوی (مدیر مکتب نرجس)، خانم پورحسینی (استاد و پژوهشگر علوم قرآنی)، خانم طهرانیان (پژوهشگر و استاد کلام و مسائل زنان)، خانم تقربی (استاد و پژوهشگر فقه)، خانم دکتر رحمت آبادی (استاد و پژوهشگر تاریخ)
این جلسه با سخنان خانم شایسته خوی مدیر موسسه علمی تحقیقی مکتب نرجس (ع) آغاز شد ایشان فرمودند:
پیرامون لایحه امنیت زنان در برابر خشونت که چندی است در قوه قضائیه در حال بررسی و اصلاح است در خدمت فرهیختگان و اساتید و اندیشمندان هستیم . امیدواریم در این نشست به نکات اساسی و مهم پیرامون این طرح و در جهت ارتقاء امنیت طبق فرمایش مقام معظم رهبری که فرمودند تامین امنیت زنان در خانواده زمینه ساز مودت و رحمت است، دست پیدا کنیم. این طرح از طرف دولت مطرح شد و الان در دستور کار قوه قضائیه است. تقریبا دو ماه پیش در دادگستری در خدمت بزرگواران و عزیزانی بودیم که موافقان و مخالفان نظراتشان را پیرامون این طرح ارائه کردند. آنچه ما را بر این داشت که در خدمت عزیزان در این مکان باشیم این بود که شاید حوزه علمیه به ویژه مباحث فقه حوزه نیاز است در این طرح مورد توجه قرار گیرد و اگر شاهد خلاء‌های فقهی قرآنی و کلامی و تاریخی در این طرح هستیم آن‌را به بحث بگذاریم و بتوانیم با قوت بیشتری برای تثبیت یا عدم تثبیت آن قدم برداریم. براساس روایتی که امام علی (ع) می فرمایند: «العلم سلطان» قطعا اگر بتوانیم با پشتوانه علمی و معرفتی با نگاه وحیانی به این مسئله بپردازیم شاهد قوت بیشتری خواهیم بود.
خانم نجفی: جلسه قبل که در دادگستری انجام شد بسیار پر بار بود دوستان نظرات خوبی ارائه کردند و کسانی که نوبت به ایشان نرسید، نظراتشان را به صورت کتبی ارائه کردند. این نشست همزمان با مشهد در کل کشور و مراکز استان ها برگزار شد و امروز هم که زحمت آن بر عهده خانم شایسته خو بوده، ان شاءالله خداوند به ایشان قوت بدهد، دومین جلسه در رابطه با لایحه برگزار می‌شود. سؤالاتی پیرامون طرح مطرح می شود و از عزیزان خواسته می شود که نظراتشان را مطرح نمایند.
سؤال اول: حمایت قضایی و کیفری به ویژه از جنس حبس، از زنان برای تأمین امنیت و حفظ کرامت آنان در خانواده و اجتماع تا چه میزان ضرورت دارد؟ رویکرد پیش نویس یاد شده در این زمینه را چگونه ارزیابی می کنید؟
خانم محمودی: در برابر مشکلاتی که به وجود می آید دو راه داریم یا مجبور هستیم از طریق آموزش و یا از طریق زور و مجازات بخواهیم مطلبی را در جامعه جا بیندازیم. آموزش چندان صورت نگرفته و قانون‌گذار در مورد مسائل زنان از ابتدا به سراغ راه حل دوم رفته است و مجازات را انتخاب کرده است. از نظر قانونی بعضی از قوانینی که انتخاب شده زمینه اجرایی ندارد و نتیجه عکس دارد. قانون‌گذار ناگزیر بوده که لایحه ای در جهت حمایت از زنان را تصویب کند. در بحث آموزشی کم کاری شده و بهتر است در بحث آموزش از مقطع ابتدایی شروع کنیم. در مورد رویکرد کلی باید بگویم لازم است چون چاره ای نداریم که در بعضی از مسائل متوسل به زور بشویم بهتر است لایحه پیگیری شود و به شکل صحیح تصویب شود.
خانم نجفی: با توجه به وظایفی که برای سایر دستگاه ها در این لایحه آمده ، شما فرمودید که اول به سراغ گام دوم رفته است. پیشنهادتان برای گام اول چیست؟
خانم محمودی: من فکر می کنم تجربه قانون‌گذاری نشان داده که بعضی مسائل باید از ابتدا از قوای قهریه استفاده کنیم. مثلا بحث کمربند ایمنی که در ابتدا آموزش داده شد ولی در آخر مجبور شد که مجازات شدید اعمال کند. اما در حوزه زنان کم‌کاری‌هایی شده و آموزشی داده نشده است و مجبور هستیم که از قوای قهریه استفاده کنیم تا فرهنگ برابری جنسیتی در جامعه جا بیفتد.
خانم محبی: آنچه در این لایحه آمده است بحث جرم انگاری های تازه است. در تمام موارد لایحه مجازات حبس تعیین شده برای جرائم مختلف خشونت علیه زنان، تحول بزرگی ایجاد شده است و خشونت‌های روانی مطرح شده که در بستر اجتماع وجود دارد و زنان سالهاست که از آن رنج می برند از این نظر درست است. اما اینکه کیفر این عمل حبس باشد هدف را مورد تعارض قرار می‌دهد چون حبس یا جزای نقدی معیشت خانواده را تهدید می‌کند یا خانواده را از بین ببرد و آسیب‌هایی به پیکر جامعه وارد می کند. به جای آنکه فقط به سرکوب مجرم فکر کنیم باید کمک شود تا خسارت‌ها جبران شود، قانون و فرهنگ مکمل هم هستند. تجربه کاری من است که هر روز با چند زن خشونت دیده مواجهم. حتی یک نوبت شکایت و مراجعه به پزشکی قانونی باعث جلوگیری از این عمل شده ولی نوع خشونت عوض می شود و به خشونت کلامی و زبان بستن بر زن و حبس زن تبدیل شده است. باید تحقیقات کامل‌تری از نظر جامعه شناسی و روان شناسی صورت بگیرد و آثار حبس مرد بررسی شود که آیا اثر سرکوب‌گرانه آن مانع از اعمال خشونت می شود یا خیر.
آقای دکتر اکبری: بدون توجه به مقدمات و مکانیزم های ایجاد این برخوردها قاعدتا برخورد قهری با آن‌ها نمی‌تواند خیلی باعث کاهش شود و می‌تواند مشکلات بیشتری در جامعه ایجاد کند. این لایحه بیشتر به جنبه‌های کیفری می‌پردازد و جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی را متاسفانه کمرنگ کرده است. تحقیقات در حوزه جامعه شناسی شرط ضروری است ولی کامل نیست. قانون در این زمینه کامل نیست. خشونت علیه زنان پیچیده است. برخورد قهری با این نوع خشونت می تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند. قوانینی که برای سازمان ها مطرح شده ضمانت اجرایی ندارد. با توجه با تجربه‌ای که داریم این قانون‌ها اجرا نمی شود. نتیجه حبس شوهر مورد بررسی قرار نگرفته که چه آثاری بر خانواده دارد. قاعدتاً این لایحه تأثیر خاصی بر اصلاح خشونت علیه زنان ندارد.
خانم دکتر خزعلی: این لایحه مغایر با سیاست های کلان است که حبس زدایی است و این حبس افزایی است. بهتر است مجازات معنوی باشد. مثلا اگر برخورد لفظی باعث کدورت شده مجازات آن رفتن به پارک باشد و این لایحه دارای جملات مبهمی است.
ممکن است مادر بخواهد دختر را کنترل کند یک نگاه به کیف دخترش جرم است که دختر می گوید باعث آزار او شده و این امر در این لایحه جرم تلقی شده است.
این لایحه باعث تقویت و توسعه خشونت می شود. شخصی در محیط خانواده یک شوخی لفظی می‌کند که باعث رنجش فرد دیگر می شود و چگونه می توان احساس امنیت را سنجید؟ وقتی خانمی می خواهد از شکایت خود برگردد دیگر اجازه ندارد و صلاحیت این امر را ندارد و این امر به مسئول بهزیستی سپرده شده است. با قانون نوشتن ضمانت اجرایی تأمین نمی شود. با تصویب قانون جدید با حجم زیادی از قانون های متعارض رو به رو می شویم که ممکن است باعث سوء استفاده قرار گیرد. بند دو اهداف تحکیم خانواده موجب تزلزل و فروپاشی خانواده است. این لایحه کپی شده از آمریکا و انگلیس و آلمان و کانادا است و 26 محقق از این کشور ها درباره آن حرف زده اند. این لایحه به نام لایحه مرگ خانواده در کتاب های غربی نام‌گذاری شده است.
خانم تقربی: در تکمیل بحث حبس، همه موافقیم که حبس نمی‌تواند موجب تأمین امنیت برای زنان باشد. در بررسی لایحه می‌بینیم که هیچ کدام با فرهنگ ما مطابقت ندارد. همان‌طور که گفته شد فرهنگ و قانون بر هم تاثیر دارند، حتی در فرهنگ دینی در برخورد با خشونت ما سیره عملی اهل بیت (ع) داریم چرا باید سراغ قانون آمریکا برویم. روش امیرالمؤمنین (ع) با جوانی که رابطه جنسی داشته این طور است که دستور حد زدن دادند به طوری که دستش سرخ شد و بلافاصله دستور دادند از بیت‌المال هزینه کنید تا این جوان ازدواج کند. خانم محمودی فرمودند که چون آموزش داده نشده باید به سمت حبس برویم. آیا اگر مشکل آموزشی است باید به گام دوم برویم؟ لایحه تحکیم خانواده باید اصلاح شود و تکمیل شود. اگر مصاحبه کنید با خانم هایی که شکایت کردند از شوهران، و شوهران را به زندان انداخته اند، وقتی شوهران برگشته اند برخی خشونت را علیه زن شدیدتر می کنند. بنابراین این لایحه نمی تواند هیچ گونه راهی برای تحکیم خانواده باشد.
خانم رحمت آبادی: یکی از منابع مهم فقه، سنت است. سیره معصومین (ع) از منابع اصیل اسلامی است که در این لایحه به هیچ وجه به آن توجه نشده است. سیره، امتحان خود را در زمان حکومت پیامبر و حکومت حضرت علی (ع) پس داده است.
وقتی به حضرت علی (ع) خبر غارت یکی از لشکریان معاویه در مرز های دولت اسلامی رسید که به یک زن یهودی تجاوز شده و زیورآلاتش به غارت رفته، حضرت به منبر رفتند و فرمودند اگر کسی این خبر را بشنود و از غصه دق کند بعید نیست. حکومت حضرت علی (ع) و پیامبر (ص) یکی از مصادیق کامل رفع خشونت علیه زنان است و اجرا شده است. در همین حکومت حضرت علی (ع) می بینیم وقتی زنی اتهامش اثبات می شود حد می خورد. در این لایحه افراط و تفریط دیده می شود و علت آن هم دور شدن از قوانینی است که در زمان معصومین (ع) اجرا می شد.
خانم محبی: در تکمیل عرایضم باید بگویم، اول باید قبول کنیم که آیا چیزی به عنوان خشونت علیه زنان هست یا نه؟ آیا زنان صرفا به خاطر جنسیتشان مورد آزار در جامعه قرار می گیرند یا نه؟ من حدود 25 سال است که با این قضیه مواجهم، خانمی که دکتر متخصص و استاد دانشگاه است و همسرش همین طور از ابتدای زندگی تا به حال که دو فرزند دارد و فرزند بزرگش 12 ساله است نام خانمش را به زبان نیاورده است، آیا این خشونت علیه زن نیست؟ این تحقیراست. این از خفه کردن، تهدید کردن بدتر است، چون زن زجر می کشد. چطور می توان این خانواده را درمان کرد. این زن نمی‌تواند به خاطر این مسئله طلاق بگیرد، چون از مصادیق عسر و حرج نیست. در خانواده ای چهار سال است که مرد با زن صحبت نکرده، خلائی که در روان فرزندشان ایجاد شده چگونه جبران می شود؟ به این قانون نیاز است و یک بحث غربی نیست، یک بحث انسانی و از قضا کاملا دینی است. چون بحث عدالت از ارکان اصلی اعتقادات ماست. اگر یک نفر به خاطر رنگ پوست و قومیت مورد خشونت قرار گیرد به دعوی او رسیدگی می‌شود، اما اگر به خاطر جنسیت باشد مجازاتی قرار داده نشده است. من می‌گویم حبس نباشد، اما مجازات و کیفر کارشناسی شده و مدرن باشد. از قضا اگر مجازات ها سنگین باشد زنان هم شکایت نمی‌کنند. مجازات زنای با محارم اعدام است. به همین دلیل اصلاً شکایت نمی شود و این عمل ادامه می‌یابد. محکومیت هایی که آثار روانی بیشتری دارد انجام شود و آثار حبس را نداشته باشد.
خانم محمودی: ما فقط خشونت خانگی نداریم. باید بین خشونت های خانگی و خشونت های اجنماعی قائل به تفکیک شویم. در بحث خشونت‌های اجتماعی حبس جواب می دهد و لازم است. خلأهای قانونی باعث می شود تا در مورد تفهیم اتهام ها خشونت‌ها به عنوان جرم‌های دیگر از قبیل توهین یا ضرب و جرح مطرح می‌شود. رویکرد لایحه کلی است. بخشی از خشونت‌ها خشونت خانگی است و ما باید ببینیم که با هر خشونتی چگونه برخورد کنیم. به نظر من برگشت از این لایحه و رها کردن آن نوعی به عقب رفتن است. چون در این زمینه خلاء وجود دارد. این لایحه ایرادات زیادی دارد. من ایرادات فقهی این لایحه را نوشته ام و برایتان فرستاده ام اما دلیل نمی شود خشونت اجتماعی مجازات نشود.
سؤال دوم: مهمترین مصادیق تهدید امنیت و کرامت زنان در هر یک از عرصه های خانوادگی یا اجتماع به تفکیک کدامند؟ در این پیش‌نویس تا چه حد به مصادیق مورد نظر شما پرداخته شده است؟
آقای دکتر غیاثی: خانم ها به دلیل اینکه مادر هستند خیلی از فرصت ها را از دست می‌دهند. در مورد اشتغال و ادامه تحصیل آن‌ها نوعی خشونت در جامعه وجود دارد. چون تقسیم کار درستی در جامعه صورت نگرفته است. زن می‌تواند بچه هم داشته باشد، تحصیل کند و شغل هم داشته باشد به شرط آنکه مورد خشونت قرار نگیرد و در خانه تقسیم کار باشد.
خشونت علیه زنان فقط توسط مردان صورت نمی‌گیرد. موارد زیادی از خشونت توسط زنان بر علیه زنان است . دعوای عروس و مادر شوهر، جاری، خواهر شوهر و... . مجبور بودن زنان برای انطباق خود در محل کار که نوعی خشونت علیه زنان است. ویژگی‌های تقاضای کار برای زنان از مصادیق خشونت است. همسر، فرزند یا خواهر یک معتاد بودن، بچه زیاد داشتن بدون همکاری و رفاه از مصادیق خشونت است.
خودسانسوری که زنان علیه خود انجام می‌دهند، چرا باید پارک‌های خصوصی برای زنان باشد. یا موضوع عدم ورود زنان به ورزشگاه‌ها که به نظر من خوب است، به خاطر این است که امنیت نیست. باید به موضوع امنیت زنان نگاه اجتماعی داشته باشیم و مصادیق بیش از اینهاست. لایحه ریز نشده است.
خانم دکتر خزعلی: اصل این مطلب را همه قبول کرده ایم اما آموزش لازم است. مانند درختکاری که خاک و آب هست ولی نهال نداریم. در سوره حجرات به این مطلب اشاره شده است. در مشهد و قم عزیزان ما که برای آموزش علوم دینی به اینجا مهاجرت کرده اند چقدر به ما توضیح می دهند که به خاطر رنگ پوستشان به آن ها توهین شده؟ چقدر از این توهین کننده‌ها مجازات شده‌اند؟ یا چقدر عنوان شده است؟
حدود الهی تعیین شده است. در قرآن برای قرمزی و خراش هم مجازات تعیین شده است. چرا برای همه این کارها مجازات زندان تعیین شود. اگر مادر بچه اش را ببوسد و قرمز شود باید زندان برود؟ استفاده ابزاری در تمام کارها علیه زن است. می‌گویند محیط را لطیف می‌کند. آیا از این بیشتر به کرامت زن توهین می شود؟ می‌گویند با روابط عمومی خوب، تعیین نوع حجاب و حتی منع نماز. از مصادیق ظلم، مشغول شدن به مهمانی‌ها است. منع ازدواج، منع بارداری برای اینکه باید دوره درسش تمام شود، تحقیر، توهین، به بهانه بهداشت تشویق به سقط، اجازه به زن که بتواند هر نوعی از جسمش استفاده کند، حتی فحشاء و سقط. این ها از مصادیق ظلم است؛ چه در اجتماع و چه در خانواده. من همه اینها را برخاسته از یک تز می‌بینم، تز برابری جنسیتی در برابر عدالت، عدالت می‌گوید هر چیزی در جایگاه خودش قرار بگیرد. تخصیص امکانات قانون دارد. چرا قانون شکنی می‌شود، تماشاچی برای خانم هایی که مدال می آورند نیست، اما برای تشویق آقایان مجبوریم خانم‌ها را به ورزشگاه بیاوریم. این ها مصادیق ظلم است.
باید این لایحه دو بخش شود: خشونت اجتماعی و خشونت خانگی.
خانم دکتر روح افزا: این لایحه دقیقاً از خارج آمده و مصادیقش قومی نیست. ما چند تا مرد داریم که چهار سال است با خانمش صحبت نکرده که قانونی برای آن داشته باشیم؟
به نظر من خشونت بیرونی به چند قسمت می‌شود. خشونت دولت ها: ساعت کار خانم عین آقاست که دو بچه هم دارد. برنامه‌ریزی دولتی نداریم که مادر با بچه تعطیل شود و مادر دائم در استرس و اضطراب به خاطر فرزندش است که عین خشونت است. نوع نگهداری فرزندان؛ چه مهدهای ناامن و چه مهدهایی با هزینه گزاف. تحصیلات زنان با خشونت دولتی روبروست که در این لایحه به آن پرداخته نشده است. اگر خانمی می‌خواهد بچه و شوهر و تحصیلات داشته باشد فوری توسط دانشگاه اخراج می شود.
گفتند چرا زن آزادانه نمی تواند در اجتماع به تفریح بپردازد؟ همه جا همین طور است. حتی نگاه مهربان‌تر یک مرد غریبه چون زن را به هم می‌ریزد مصداق خشونت است. محیط اختلاط عین خشونت است برای زنان حتی دانشگاه.
مردی که اسم زنش را به زبان نمی‌آورد زنش را تحقیر می کند، اما راه حل ارائه شده ناقص است. ما بلد نیستیم قانون درست کنیم. در انگلیس خانمی که مورد ضرب و شتم قرار گرفته شکایت نمی کند تا اصل زندگی شان زیر سؤال نرود و شوهرش را از دست ندهد.
باید قوانین ما بومی شود، مشکلات زنان در شمال چیست؟ در بندرعباس چیست؟ در تهران چیست؟ در مناطق عربی خود خانم‌ها برای آقایان زن می‌گیرند. ما زندگی او را به هم می‌ریزیم که این لایحه آمده است. نمی‌خواهم تأیید کنم اما در کلیات بحث می‌کنم.
وقتی شغل را از مرد می گیریم، 750 شغل از مردان گرفته شد و به زنان سپرده شد. آقا به خانم گفته پول بیشتری به حساب بریز چون دوست دخترم به رستورانی که تو می‌آیی نمی‌آید. دولت شغل را از من گرفته به تو داده من نمی‌توانم در خانه بمانم. این عین حرف آقا در دادگاه است. کار از مرد گرفته شده به زن داده شده و زن باید خانه داری، فرزند داری و شوهر داری‌اش را داشته باشد، در جامعه حضور داشته باشد، درس بخواند و آقا به خوشگذرانی برود. این خشونت است، اگر دنبال تحکیم خانواده هستیم ببینیم چند درصد از مردانی که حبس شدند و به خانه برگشتند؟
خانم محمودی: در بحث‌های جرم‌شناسی احکام جرم مشخص است. باید عمد و علم باشد تا جرم ثابت شود. در این لایحه به سبب جنسیت خشونت مورد بررسی قرار گرفته است. شرایط اثبات جرم مشخص است. استفتائاتی وجود دارد اما قانون باید جامع و شفاف صریح و دربرگیرنده تمام مصادیق باشد.
این گونه نباشد که بدانیم جرمی صورت گرفته اما با خلاء قانون مواجه باشیم. در مجازات‌ها ، مبنا تنبیه شخص نیست، یک هدف تنبیه است. مثلاً در حبس‌های طولانی مدت فرد از جامعه حذف می شود تا جامعه آسیب نبیند. همچنین در اعدام فرد را از جامعه حذف می‌کنیم. در بحث مواد مخدر حتی اعدام هم بازدارنده نیست. اما در مجازات باید به فراخور جرم باشد.
در مورد سؤال دوم به خشونت اقتصادی علیه زنان در این لایحه توجه نشده است و تبعیض‌های جنسیتی در محل کار، شک کردن به توانایی زنان.
خانم دکتر خزعلی: در قوانین اسلامی با حقوق اسلامی و شرایطی که اسلام دارد بررسی شود این لایحه در پی اثبات جرم با دلایل اسلامی نیست مثلا حتی اگر خانم بگوید دروغ گفتم یا بخواهد شکایتش را پس بگیرد این لایحه می‌گوید تو شایستگی این کار را نداری و تشخیص آن به عهده مسئول بهزیستی است نه فرد دیگر.
سؤال سوم: قوانین فعلی از چه ضعف‌ها و خلاءهایی در زمینه تامین امنیت و حفظ کرامت زنان در خانواده و اجتماع برخوردارند و آیا کاستی‌ها و خلأهای قانونی ما در موضوع امنیت زنان به گونه‌ای هست که نیازمند تشدید مجازات و یا تصویب قوانین جدید باشیم؟
آقای دکتر غیاثی: پیامبر (ص) از شرمنده‌سازی در خانواده استفاده کردند. در این فرضیه الزام به آموزش ضرورت دارد. در گذشته روحانیون در مورد مسائل خانواده صحبت می‌کردند اما اکنون پرداخته نمی شود. بیشتر مسائل سیاسی و کلام است. در قوانین قضایی باید مجازات در همان زمینه باشد. مثلاً در محیط زیست اگر جرمی انجام می شود مجازات در همان زمینه باشد مردی که آزار دهنده است بعد از حبس چگونه است. پیامبران الهی هم از تکنیک زیر سؤال بردن و تفکر استفاده می‌کردند. باید افراد متوجه شوند که کارشان اشتباه است. در این لایحه به آن پرداخته نشده است.
خانم دکترکرمانی: کاش سؤالمان این بود که ایرادات کلی را فهرست کنیم. لایحه مصداق "کلمه حق و یراد به الباطل" است. یعنی پیشگیری و مقابله از خشونت کلمه حق است که منکر آن نیستیم اما ایرادات اساسی آن.
سؤال:آیا نقاط مثبت قانون موجود اجرایی می شود؟ اشکال اساسی من این است؛ به اعتقاد من بزرگترین ایراد این است که خشونت تقسیم نشده: خشونت خانوادگی، اجتماعی، منطقه ای.
اشکال دوم: ما چه شناختی داریم از عوامل علمی این خشونت در اجتماع خانواده و مناطق مختلف. آیا در این اعمال خشونت زنان سهمی ندارند؟ آیا آمار درستی از انواع خشونت به صورت منطقه‌ای چه در اجتماع و چه در خانواده داریم؟ اشکال بعدی این که در این لایحه یک ظالم داریم به نام مرد و یک مظلوم داریم به نام زن.
اشکال بعدی: آیا در این لایحه خانواده را معامله تجاری ندانیم؟ در تعامل اخلاقی ابتدا باید آموزش تربیت از بعد معنوی وارد شویم. به بیان دیگر در معاملات تجاری تنبیه است اما در تعاملات خانوادگی تنبه است که متفاوتند. بعضی از لایحه های ما دادن آمار به خارج از کشور است.
اشکال دیگر این است این همه برای دستگاه ها وظیفه تعیین شده از نوع زیر ساخت برای هرکدام 2 نوع زیرساخت آماده کنیم آیا می توانیم؟ نمی توانیم.
فروید (من فروید را تایید نمی کنم) جمله عجیبی دارد و می گوید: "وقتی بشر متمدن شد به جای سنگ کلمه پرتاب کرد." آثار این بدزبانی‌ها در این لایحه جایی ندارد. به اعتقاد من این ها بازی است. این ها را دقت کنیم.
خانم طهرانیان: نگاه ما این است که تشریع و قانون گذاری منحصر به خداوند است. خاتمیت شریعت اسلام تثبیت شده است. جهان شمولی اسلام به همین نسبت، ابدیت و جامعیت شریعت اسلام به همین ترتیب. اسلام دینی است که می گوید زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند و نیمی دیگر در دامن زنان تربیت می‌شوند. در قرن 6 توسط اسلام از زنان دفاع شده. «بای ذنب قتلت»
جامعه زنان به خاطر جهل و خودپسندی چون نمی‌داند چه جایگاهی دارد به دنبال حق برابری می‌رود. اسلام حق تناسب را مطرح می‌کند. آیا این لایحه هدف حفظ خانواده را دارد؟ بعضی موارد عامل خشونت علیه زنان خود زنان هستند. مادرشوهر، جاری، خواهرشوهر چه بسا مرد را پشتیبانی می کند. برای حل مشکل فرهنگی باید آموزش انجام گیرد گرچه قانون لازم است، اما شرط کافی نیست.. گاهی اوقات ما ناخواسته فقه اسلامی را در زمین لیبرال می بریم و آنجا بازی می‌دهیم، در حالی که باید با استقلال کامل و ضمن قاعده نفی سبیل ما بتوانیم قانون اسلامی را تشریع کنیم. حتی آیت الله جوادی آملی می‌فرمایند مجلس حق تقین ندارد حق برنامه ریزی دارد، قانون‌گذاری حق ذات پروردگار است.
خانم خزعلی: در قانون الهی حتی حد خدشه معین شده به چه جوازی این حدود را حذف کنیم؟ از نظر علمی و روان شناسی باید بگویند چرا سن 18 سالگی را برای ازدواج تعیین کرده است. دختری که چند بار در خیابان گرفته شده، چندبار باید حد زده شود، می‌گویند چون خودش راضی بوده اشکالی ندارد. قانون کامل‌تری از این لایحه در اسلام داریم، بیشترین مجازات‌ها در این لایحه حبس است. قوانین اسلام می‌گوید تحکیم خانواده آموزشی باشد. آموزش‌ها جایگزین باشد.
خانم نیک: من عرض می‌کنم لایحه، نگاه حقوقی این همه غلیظ کردن این نگاه غربی است. قانون برای همه جا خوب است ولی برای خانواده باید اخلاقی باشد. آن چیزی که ما داریم در نگرش معارضی اخلاق است.
اصل حاکم در خانواده اخلاق است. مطمئناً هیچ اخلاق مداری آن را زیر پا نمی گذارد. آری کیفر و مجازات هم باید اخلاقی باشد. باید در خانواده روی اخلاق مانور دهد و شخص خطا کار در خانواده را قانون موظف کند در 10 جلسه اخلاق شرکت کند. در مراکز اصلاحی و تأدیبی باید اخلاق کار شود.
خانم محبی: بیشترین مداخلات قانونی در خانواده است. نفقه تمکین، حضانت و... بحث اخلاق، چهل سال است که انقلاب شده متولیان اخلاق مشخص‌اند و متولیان قانون هم مشخص‌اند، نمی‌توان اکنون به 40 سال پیشین برگردیم و بگوییم قانون نیاز نداریم. باید ببینیم چرا بعد از چهل سال به اینجا رسیدیم، کجا کم کاری شده است. نمی توانیم به قانون مشروطه برگردیم و بگوییم آنجا قانون داریم پس نیاز به این قانون نداریم. مسئله خشونت بر علیه زنان وجود دارد که باعث بی اعتقادی فرزندان خشن شده است. اگر این مسئله از ابتدا مورد توجه قرار گرفته بود اکنون این طور نبود. یک کودک را نمی‌توان مانند یک مرد کامل مجازات کرد. در جنسیت هم همین طور است، حالا اینکه چه قوانینی و مجازاتی باشد مباحث فقهی و قانونی است.
خانم دکتر روح افزا: از نگاه‌های مختلف باید در یک جهت استفاده کنیم، بنیان خشونت علیه زنان از کجا در می‌آید؟ طوری دنبال قانونی کردن هستیم که مشخص نیست چه کسانی دنبال این کار هستند. سکان تربیتی خانواده به دست زنان است. می‌گوید زن انسان‌ساز است. قرآن انسان‌ساز است. باید به قانون به صورت همه جانبه نگاه کنیم و هدف را مورد نظر قرار دهیم. بنیان خانواده از کجا در می‌آید. خیلی از فیلم‌ها مصداق خشونت علیه زنان است. تئاترهای هم جنس‌گرایی در تهران زیاد شده است. فضای مجازی، وزارت ارشاد و... همه مقصرند، چرا اینها را مصداق خشونت نمی‌بینیم. بی‌مهری‌های همسر به خاطر جلوه‌هایی که در خارج از خانه است مصداق خشونت است، همه ابعاد خشونت را ببینیم.
خانم تقربی: قرآن سه رویکرد در برخورد با زنان دارد. سخنگوی قوه قضائیه فرمود این قانون قابل اصلاح نیست. این قدر ایراد دارد که نیاز به اصلاح ندارد. رویکرد زوج، رویکرد ولی یا جد، رویکرد مرد بیگانه، واژه خشونت برگرفته از فرهنگ غربی است. در اسلام ظلم آمده که فراگیرتر است. اسلام در مسئله خانواده اخلاق مدار است. 13 مرتبه در مسئله خانواده معروف به کار رفته، اما در بحث ولی اطاعت کامل مطرح می شود. اما در مسئله مرد اجنبی قانون وارد می شود. چرا در این قانون همه یکسان قرار گرفته اند؟ یعنی ولی و پدر در قانون خانواده حبس شود و هیچ کاره است. چون اجازه ازدواج فرزندش را داده است. این قانون قابل اصلاح نیست؟
سؤال چهارم: در اصلاح و تکمیل قوانین موجود یا تدوین قوانین جدید با هدف تامین امنیت و حفظ کرمات زنان در خانواده و اجتماع، به چه بایسته‌های فقهی، اخلاقی،تربیتی ، روان،شناختی و جامعه‌شناختی باید توجه کرد؟ در پیش‌نویس یاد شده تا چه حد به این بایسته‌ها توجه شده است؟
آقای دکتر اکبری: خیلی از موارد در جامعه به عنوان خشونت اعلام می شود. مثلاً حجاب اجباری. آیا کودک همسوی خشونت است؟ با تنوعی از این نوع نگاه مواجهیم.
در جامعه شناسی می‌گویند جایی قانون رشد می‌کند که جامعه ضعیف شود. ازدیاد قانون به معنای ضعیف شدن جامعه است. هنجار قانونی جای هنجار اجتماعی را می‌گیرد. اگر دیدم همسایه با زنش برخورد بدی کند، به جای امر به معروف به قانون تماس بگیرم تا او را ببرند. در جامعه با ازدیاد قانون مواجهیم. ببینیم قوانین چقدر بازدارنده هستند، قوانین بازدارنده نیستند، چون جرم‌ها وجود دارند. ما باید سیستمی برای حفظ کرامت زن داشته باشیم و موارد نقض آن قانون شود. در سیستان تعریفی که از خشونت است با آنچه می‌گوییم متفاوت است.
آقای دکتر غیاثی: اگر می‌خواهیم مشاوره ما اثر داشته باشد باید به فرهنگ مراجع توجه کنیم. بحث ضرورت آموزشی و فرهنگ سازی مهم است. در رسانه‌ها هم کار نمی‌شود، سلبریتی‌ها به خاطر جذابیت و درآمد تبلیغ می‌شوند. زمانی که سعد معاذ فوت کرد پیامبر (ص) متکفل دفن او می‌شود و در لباسش را کفن او می‌کند. مادرش گفت خوشا به حال سعد که در بهشت است. اما پیامبر (ص) فرمودند: خیر، اکنون در فشار قبر است، چون با خانواده سوء معاشرت داشت. این موارد باید مورد آموزش قرار داده شود.
خانم پورحسینی: از بحث جدال احسن قرآن استفاده می‌کنم، اعجاز رسانه‌ای قرآن کریم. آیا معتقدیم که قرآن بهترین رسانه است یا نه ؟ در بحث انتخاب پیام دنبال بهترین‌ها هستیم. قرآن رسانه است. عقل می‌گوید باید دنبال بهترین پیام بود. قرآن شاخص رسانه برتر از جمله توجه به تکالیف، فرصت تفکر به مخاطب، ممنوعیت نشر اکاذیب، شایعه سازی، صداقت، حفظ ارزش ها و در یک کلمه حق محوری در محتوا و هدف دارد و با استفاده از ظرفیت مناسب و بدون اضافه بار اطلاعاتی پیامش را می‌رساند.
خشونت در فرزندان آدم (ع)، فرزندان یعقوب (ع) در سوره اسراء، خشونت والدین بر فرزندان، فرزندان بر والدین و... در قرآن آمده برادران یوسف (ع) تصمیم گرفتند برادر را در چاه قرار دهند. قرآن این صفحه خشونت را کوتاه می‌کند و فضای نورانی می‌شود «اوحی الیه». اصل در قرآن فضای خشونت نیست. اگر مصادیق خشونت را بسط دهید باز هم مانند قرآن نمی‌توانید. خشونت علیه زنان هنگام تولد دختر یا عقیم بودن زنان در قرآن پاسخ داده شده است.
لایحه درصدد دفاع از کیان خانواده است. خداوند جزء به جزء این مسائل را مطرح کرده و برای حفظ خانواده بحث نشوز زن و مرد را مطرح می‌کند. سوره نساء آیه 34 برای جلوگیری از افراط و تفریط نیز می فرماید: «ان الله کان علیا کبیرا»
نگاه تک بعدی به مسائل از کاستی‌های مطالعاتی است. مانند قرآن نگرش سیستمی و همه جانبه به همه مسائل داشته باشیم و مبنا استحکام خانواده باشد بچه‌های خوبی تربیت شود.
خانم دکتر خزعلی: قرآن می‌فرماید: زن می‌تواند مدیریت کند و حاکم باشد بر همسر و فرزند و پدرش. حجم فراوانی از قوانین داریم اما در اجرای آن ضعف داریم. قوه قضائیه حرکت خوبی شروع کرده و مردم را امیدوار کرده است. خلاء‌های ما در جرایم است. از مظلوم نمی توانیم دفاع کنیم. امنیت و تربیت فدا شده، خانواده تسلیم ماهواره و فضای مجازی است. مرد و زن دو نیاز متفاوت دارند. زن جلوه گری و... .
در آمریکا اگر زنی لباسش مناسب نبود مورد خشونت قرار بگیرد زن مجازات می شود. اولین اعتراض شورا به لایحه، چرا این قانون تخصیص به زنان داده شده است. خشونت به ظلم هرکس به شخصی دیگر تغییر کند. ظلم علیه جوانان این است که جلوه‌گری هست اما ازدواج نیست. ازدواج کودک نباید صورت گیرد اما اگر مورد در 15 سالگی خودش اعلام کرد و خواست چرا قانون باید جلوی او را بگیرد تا به انحراف بیفتد. اکنون زمینه‌ها مهیا می‌شود ولی امکان ازدواج برداشته می‌شود.
خانم دکتر رحمت آبادی: در این لایحه تدوین دوره‌هایی برای آموزش ظلم و خشونت پیش بینی شده است، اما برای آموزش اخلاق دوره‌ای اختصاص نشده است. در سیره معصومین (ع) در برابر خشونت سکوت نشده و آموزش داده شده است. حضرت علی (ع) زنی را در حال گریه می‌بیند. به سوی او می رود و از او علت را سؤال می‌کند. زن می‌گوید: نگران هستم که به خانه بروم تا مشکلی ایجاد شود. حضرت او را تا خانه همراهی می کند همسرش را صدا می‌کند با او صحبت می‌کند به زن هم آموزش می‌دهد.
آقای دکتر اکبری: آموزش جنسی؛ آموزش دادن مشکلاتی دارد و آموزش ندادن مشکلات دیگری دارد. وقتی در دوره‌ای هستیم که بچه ها همه رسانه‌ها را در اختیار دارند. بچه‌های کلاس پنجم، ششم، هفتم خیلی چیزها را می‌دانند. اگر آموزش جنسی ندهیم ممکن است آسیب های بیشتری صورت گیرد. آنچه بچه‌ها در فیلم‌های پورن می‌بینند.
خانم دکتر خزعلی: ما خواسته‌ایم فضای مجازی کنترل شود که اتفاقی نیفتاد. خانواده‌ها باید در تربیت فرزندان تلاش کنند. ما قبلا هم آموزش جنسی داشته‌ایم که مادران به فرزندان تذکر می‌دادند از زیر گردن تا زیر زانو شخصی است.ماهواره را حذف کند. اما اگر فردی به سمت آن رفت و مبتلا شد باید زمینه ازدواجش فراهم شود. هشت نوع کتاب است که در مهدها و توسط مؤسسه رهایی آموزش جنسی داده می‌شود. اسناد سازمان ملل برای نابودی کشورهای دینی که نام انقلاب جنسی را آموزش جنسی گذاشته‌اند.
سؤال پنجم: اجرای این لایحه چه تأثیری بر تحکیم یا سست کردن بنیاد خانواده و بر تربیت و کنترل فرزندان دارد؟
خانم محمودی: در این قانون شخص بزهکار لزوماً مرد نیست. بزهکار می تواند مرد هم باشد. من موافق اخلاق هستم و طرحی داده‌ام که معلمان پرورشی مسائل اخلاقی را ترویج دهند. تجربه نشان داده افراد بزرگسال در برابر آموزش مقاوم هستند، مخصوصاً مردان. آموزش برای مقطع ابتدایی 30 سال دیگر جواب خواهد داد، اما اکنون برای افراد بزرگسال مؤثر و کارآمد نیست. من موافق خشونت منطقه ای نیستم، فردی که در سیستان است شاید فکر می کند زندگی همین است که باید کتک بخورد و یا همسرش چند زن داشته باشد، به خاطر اینکه با حقوق خودشان آشنایی ندارند. اگر این لایحه به این شیوه اجرا شود به خانواده ضرر می‌زند، در مجازات های خانوادگی به خطا رفته است.
خانم محبی: در غرب برای دستیابی به اهداف توسعه شان به تصویب این قانون اقدام کرده اند. نظام سلطنت هم مخالف زن است و زن را در ردیف مرد نمی‌داند. اما در اسلام به زن اهمیت داده شده است، چرا ما نباید داعیه‌دار این امر در دنیا باشیم؟ چرا باید زنان عهده‌دار نگهداری فرزند باشند و اگر سرکار برود در مسأله تربیت فرزند کم گذاشته در صورتی که در شرع هیچ تکلیفی ندارد.
ریشه خشونت و مصادیق اصلی خشونت؛ اگر زن و مرد هر دو کار می‌کنند کار نگهداری فرزند هم باید بین آن‌ها تقسیم شود. مجازات‌ها متناسب با خانواده باشد و تنها به حبس و جزای نقدی و شلاق اکتفا نشود.
خانم دکتر روح افزا: اختلاف بنیانی دیدگاهی وجود دارد. آقا می‌فرمایند: گره‌های روحی روانی که فرزندان دارند مثل تارهای ابریشمی است که فقط با سر انگشتان یک زن باز می شود. اگر آن را به دست یک آقا بسپاریم چه می‌شود؟ مقالات غربی که مادر چه جایگاهی می تواند در تربیت فرزند داشته باشد را مطالعه کنیم. خداوند امانتش را به زن می سپارد «و نفخت فیه من روحی» و پناه گاه زن را مرد قرار داده است. حضرت امام می گویند: "همه جنگ های جهانی گردن مادر است، اگر مادر عاطفه را برای فرزندش خرج می کرد او به جنگ و خشونت کشیده نمی‌شد." بحث ناآگاهی در سیستان نیست، بحث آداب و رسوم است. در بحث داروسازی ژن فرد را می‌گیرند و مخصوص او قرص ساخته می‌شود که فقط خودش باید بخورد.
ما 16 منطقه داریم با 16 فرهنگ مختلف، باید به آن منطقه برویم مشکلات آن‌ها را ببینیم و قانون بنویسیم. ببینیم تکلیف زن در دنیا چیست؟ این لایحه نقش تربیتی پدر و مادر را ضعیف می‌کند و جایگاه آنان را از بین می‌برد، تربیت فرزندان به هم می‌ریزد. در این لایحه فرزندسالاری به صورت اعم است و به شدت سکان خانواده را ضعیف می‌کند.
مشکل غربی، مشکل خودش است و برای خودش قانون می نویسد. چرا باید راه غلط غرب را برویم. سایت you a woman را مطالعه کنید. آن ها لایحه‌های مساوی برای زنان تصویب نمی‌کنند، مشکل روز آنان کار زنان، کشتن فرزندان، نامشخص بودن پدر و... است. اگر ما مشکلات آن ها را داریم لایحه خشونت را هم تصویب کنیم.
خانم شایسته خو: حضرت آقا در نشست اندیشه راهبردی به خلاءهایی در تأمین امنیت زنان اشاره کردند. اگر مسئله امنیت زنان در خانواده مهم، اساسی و زمینه ساز مودت و رحمت است، اگر ما دنبال تأمین امنیت هستیم بر این اصول باشد.
ما لایحه تحکیم خانواده را داریم و ضرورتی ندارد که این قدر خاص و مستقل به این قضیه پرداخته شود. طراحانی که به دنبال تصویب این لایحه هستند می‌خواهند از حرکت جهانی دور نماند. خشونت به عنوان مفهوم فرهنگی لحاظ شود. من با کلید واژه خشونت موافق نیستم. از کلمه ظلم استفاده شود. آقا هم کلمه ظلم را استفاده کرده اند و اینکه ظلم اختصاصی به جنسیت ندارد و برگرفته از غرب است و مدل غربی برای ما دیکته می شود. لایحه اشکال واژگانی و جنسیتی دارد.
روایتی در باب امر به معروف و نهی از منکر: امام جعفر صادق (ع) از قول پیامبر (ص): "چگونه خواهید بود زمانی که زنان شما فاسد و جوانان شما فاسق شوند، در حالی که نه امر به معروف کنید و نه نهی از منکر، گفتند: آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: بله از این هم بدتر می‌شود، زمانی که نهی از معروف و امر به منکر می‌کنید. گفتند: آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: بله از این هم بدتر خواهد شد چگونه خواهید بود زمانی که امر ناپسند خوب و کار خوب ناپسند شمرده شود." یعنی زمانی که ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها جای خود را عوض کنند و اینکه ما به دنبال تثبیت لایحه امنیت زنان برویم به خاطر این است که پیش فرض‌هایی که پیامبر (ص) فرمودند اجرایی نشده و اینکه سرکار خانم نیک اشاره به اخلاق کردند بحث این نیست که قانون‌مدار نباشیم بلکه باید اخلاق حاکم بر قانون باشد. اگر مبنای بحث را مبتنی بر مبانی دینی خودمان تنظیم کنیم به نظرم راه مشخص و معین را پیدا می کنیم.
خانم دکتر کرمانی: در پاسخ سؤال طبیعی است که صیانتی نخواهد شد و جبهه‌گیری به شدت شکل می‌گیرد. گفتند بنیان خانواده اگر قانون داشته باشیم بر اعتماد است. ببینیم اعتماد بر چه چیزی شکل می‌گیرد؟ آیا راهکار اعتماد قانون است؟ هم پدر و هم مادر وظیفه تربیت دارند. آیا تعییناً کارکرد مادری مخصوص کیست؟ می توانیم جایگزین کنیم؟ همه خواهند گفت زن، اگرچه غرب دارد تلاش می‌کند که مردان را حامله کند.
سؤال: وقتی زن بچه را به دنیا آورد هم مرد و هم زن کار کنند، این بچه را یک زن تربیت می‌کند یا نه؟ آیا این هم خشونت است؟ آیا این خانم که می‌خواهد فرزند را تربیت کند می تواند مثل مادر عاطفه را به فرزند بدهد؟
خانم محبی: اصلاحیه عرض کنم، من کار خانه و تقسیم آن را عرض کردم، من معتقدم تا زن مادر نشود تکامل نیافته است.
خانم طهرانیان: رساله حقوق امام سجاد (ع) در دستور کار بعضی سازمان های غربی قرار گرفته است. در رساله امام سجاد (ع) وظایف و حقوق ضربدری در مقابل افراد بیان شده است. حق محوری در این لایحه اساس قرار داده شده است. اگر پسر ما بخواهد ازدواج کند و بداند چنین لایحه ای است حتماً می‌گوید ازدواج نخواهم کرد و به ازدواج سفید و... روی می‌آورد و نیاز خودش را برطرف می‌کند. در بند 59 لایحه می‌گوید حق با مدعی ظلم است و متهم باید اثبات بی گناهی کند، در حالی که در قانون اسلام اصل بر برائت است. با این قبیل تفکرات نمی توان از نظام خانواده صیانت کرد.
خانم نجفی: یکی از حاضرین در جلسه سوالی را مطرح نمودند؛ مجازات حبس که در لایحه آمده از باب جایگزین حد و قصاص و... آمده است از باب تشدید مجازات است یا جایگزین، اگر از باب تشدید است حکم ثانوی است و معدود و نمی توان به صرف جنسیت انواع و درجات حبس را تعیین کرد و اگر از باب جایگزین است تجاوز به قوانین الهی است.
خانم دکتر خزعلی: این مسئله از باب افراط و تفریط است و قطعاً این لایحه نابود کننده خانواده است. در زمان اوباما می‌خواستند با این لایحه خشونت علیه زنان ترویج یابد تا کلینتون رأی بیاورد، اما این طور نشد و ترامپ که بدترین توهین ها را به زن می کرد رأی آورد. مقدمه و هدف در این لایحه زمین خورده است. قوانین موجود ما عالی است، اما باید اگر نقصی دارد تکمیل شود. لایحه حمایت از زنان و خانواده، سند ملی کودک، سند تحول و سندهای دیگری هم داریم اما اجرا نمی‌شود و قوانین بیگانه جایگزین می‌شود.
سؤال ششم: به نظر شما چگونه می توان ضمن حراست از امنیت زنان از اقتدار مشروع به سرپرست خانواده در حوزه مسئولیت خود و از امور مهمی مانند امر به معروف و نهی از منکر هم حراست نمود تا مقابله با خشونت به بی تفاوتی و بی مسئولیتی اجتماعی و خانوادگی منجر نشود؟
خانم طهرانیان: مفهوم خشونت مبهم است و به جای جرم زدایی، جرم انگاری را تبیین می‌کند. اگر این لایحه تصویب شود ما نیاز به لایحه دفاع از حقوق مردان، دفاع از حقوق کودکان و سالمندان و.......خواهیم داشت که به حجیم کردن قانون می انجامد. باید قانون را کم و مختصر کنیم ولی در اجرا قوی عمل کنیم.
خانم پورحسینی: با تدبر قرآنی سوره مریم (س) سوره خانواده معرفی می شود. چالش هایی در این سوره هست: بچه دار نشدن حضرت زکریا (ع) و همسرش، جناب ابراهیم (ع) و خانواده‌اش، حضرت موسی (ع) و اسماعیل (ع) و... .
بحث امر به معروف در خانواده موج می‌زند. در خانواده‌های سوره مریم (س) زن امنیت دارد، دچار چالش می شود اما امنیت دارد و راهکار قرآنی آن را حل می‌کند. الگوی قرآن در خانواده سوره مریم (س) است. پاسخ جامعی به سؤال ششم است.
خانم دکتر کرمانی: از نظر اجتماعی و روانی و قرآنی بند 11 بشود لایحه ارتقاء کرامت زنان یعنی نه ظلم و نه خشونت ایجابی باشد نه سلبی. یعنی به دنیا بگوییم ما در اسلام اصلمان کرامت است.
خانم تقربی: از ابتدای بحث از دردها گفتیم ولی از درمان آن نگفتیم. در پاسخ به این سؤال؛ به جای آنکه اشکالات این لایحه را بگوییم، همان لایحه تحکیم خانواده را با قوانین مندرج در اسلام تطبیق کنیم و اجرایی کنیم.
خانم دکتر خزعلی: در این لایحه تربیت تعطیل است. اگر مادر به فرزندش بگوید فردا امتحان داری دختر ناراحتی روحی پیدا می‌کند و مادر مجازات می‌شود. نتیجه‌اش عدم ازدواج و فرزندآوری است. هرگونه تهدید، کنترل، تجسس غیر متعارف و مکرر که توسط مأمور بهزیستی تعیین می‌شود. سوء معاشرت و... مصداق خشونت در این لایحه است. از شما خواهش می‌کنم با تهدید و جو سازی جلو نرویم، با الگوی غربی جلو نرویم، از تجارب موفق استفاده کنیم. هم امر به معروف و هم نظارت و تربیت تعطیل می‌شود.
خانم دکتر روح افزا: پیشنهاد می‌کنم از قوانین موجود استفاده شود و خلاء‌های آن جبران شود. این لایحه مثل یک وصله ناجور است و اصلاح پذیر نیست. بحث فضای مجازی از مهمترین مواردی است که در این لایحه نیامده است. ما در زمینه فیلم، تئاتر، کلیپ و... داریم فاجعه می‌آوریم. دوچرخه سواری زنان مصداق خشونت است. یک خانم با چادر و مانتو نمی‌تواند دوچرخه سواری کند، اما اگر خانمی حتی با حجاب دوچرخه سواری کند مورد خشونت و تعرض قرار می‌گیرد.
خانم دکتر رحمت آبادی: راهکار سیره معصومین (ع) برای افزایش امنیت خانواده سه عامل است:
1- عشق ورزی؛ عوض مچ گیری زن و شوهر به هم عشق می‌ورزند. رباب و امام حسین (ع)، حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، ام سلمه (قبل از دنیا رفتن همسرش) و ابوسلمه.
2- بحث سبقت در احترام گذاشتن.
3- تقسیم کار و سبقت در کمک کردن.
خانواده‌ای که اسلام مطرح کند باعث کمال افراد خانواده می‌شود.
خانم دکتر کرمانی: من در خانواده با همسرم دعوایمان سر آخرین لقمه غذا بود که به هم تعارف می کردیم. خشونت زبانی ممکن است خیلی سنگین تر از خشونت جسمی باشد، چطور می‌شود این را ثابت کرد. من در آتن بودم، سؤال کردم در خارج کشیشی آمریکایی فتوا می‌دهد دین اسلام دین خشونت است، این حرف قلب یک میلیارد و اندی مسلمان را برای همیشه جریحه دار کرده است.
خانم دکتر خزعلی: از مکتب نرجس تشکر می کنم و از استاد طاهایی (ره)؛ان شاء الله نظیر این جریان ها در همه حوزه ها تداوم داشته باشد. کیفیت کار را فدای عجله و زمان نکنیم، متخصصین مختلف در این جلسات شرکت کنند. خواهشمندم قانون سقط را بررسی کنید.
در ادمه خانم نجفی از متخصصین و حضار خواستند تا نظرات خود را برای چند سوال باقیمانده که در ادامه خواهد آمد کتبا ارسال نمایند.