علی‌اکبر نوایی
چکیده
میانه‌روی و اعتدال در معیشت، نشانه‌ی تعادل روحی، خردمندی و مثبت‌اندیشی است که جایگاه ممتازی در فلسفه‌های اجتماعی و مفاهیم اخلاقی دارد. نظریه‌پردازان علوم اجتماعی آن را فصل ممیز زندگی انسان خردمند و به فضیلت نایل‌شده دانسته‌اند. گذران معیشت اقتصادی با رویکرد اعتدال و میانه‌روی، توصیه‌ی شریعت اسلامی، عالمان وارسته و حکیمان، متألّهان و عالمان اخلاق است. حالتی بین افراط و تفریط در معیشت، هزینه‌ها و مصرف کردن‌هاست؛ به گونه‌ای که مورد نهی حکمی در قرآن و سنت و سیره‌ی معصومانعلیهم السلامواقع‌گردیده‌است. این رویکرد گرچه در نهایت سختی و صعوبت است، امّا نشانه‌ی رشد و کمال و آراستگی به فضیلت‌هاست که اگر در محیط خانواده و سامان عائله رخ دهد، والاترین رویکرد زندگی اقتصادی حاصل می‌آید. مقوله‌ی اعتدال و میانه‌روی در مفاهیم قدسی شریعت با معیار قرار‌دادن شریعت و عقل و هوشمندی و خردمندی در آمیخته‌است.
تدبیر در منزل و تقدیر در معیشت، نمود بارز روحیه‌ی اعتدال و میانه‌روی و عملکرد آن در ساحت اجتماعی و در مقوله‌ی معیشت اقتصادی است و به قدری والایی یافته که نیمی از کسب، بلکه کل آن شمرده شده‌است.
در مقوله‌ی تدبیر منزل، تقدیر در معیشت زن در کانون خانواده نقش محوری دارد چنان‌که شخصیتی همچون فارابی، زن را «ربّ‌المنزل» و «مدیرة‌المنزل» به حساب آورده‌است. ابن‌مسکویه، غزالی، خواجه‌نصیر و دیگران نیز همین مشی نظری را برگزیده‌اند. در اندیشه‌ی اسلامی، بهترین زنان آن‌هایی هستند که در تدبیر معیشت سهم والایی را ایفا نمایند. این مقوله، ضرورت‌هایی همچون کمال‌یابی، جلوگیری از تضییع مال و امکانات، دینی‌شدن معیشت خانواده و احیای فرهنگ بالنده‌ی میانه‌روی و قناعت را در پی می‌آورد و به همین دلایل ضرورتی تام و حیاتی دارد.
بر مقوله‌ی تدبیر در معیشت آثار گرانباری مترتّب است؛ همچون تربیت نسلی معتدل و پاک، دست‌یابی به آرامش درونی، رشد روحیه‌ی توکّل، رسیدن به تعادل اجتماعی، حفظ امکانات و سرمایه‌ها، استحکام نهاد خانواده، جلوگیری از پشیمانی‌ها، پرهیز از خطا، افزایش سطح بهره‌وری، دوری از صفات نکوهیده‌ی حرص و طمع، پیش‌بینی آینده، دقت و انضباط، معنایابی زندگی، باروری هدف‌های پیش‌بینی شده و... .
واژگان کلیدی: اعتدال، معیشت، تدبیر‌منزل، هوشمندی، کمال، قناعت، فرهنگ و....